Το κείμενο που ακολουθεί, γράφτηκε με αφορμή την καθιέρωση της 1^ης Δεκεμβρίου ως Παγκόσμιας Ημέρας κατά του AIDS. Έχει ως στόχο, απαντώντας σε συνήθη ερωτήματα και αναιρώντας διαδεδομένες παρανοήσεις γύρω από τη συγκεκριμένη νόσο, να την απομυθοποιήσει αλλά και να μεταδώσει στον αναγνώστη ένα μήνυμα ελπίδας ως προς τη μελλοντική εξέλιξη της θεραπείας του AIDS.

1) Τι είναι ο HIV και τι το AIDS ?

Ο HIV είναι ένας ιός. Η ονομασία του προέρχεται από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων Human Immunodefiency Virus, δηλ. στα ελληνικά : Ιός της Ανθρώπινης Ανοσοανεπάρκειας. AIDS ονομάζεται το σύνδρομο που οφείλεται στο συγκεκριμένο ιό, από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων Acquired Immune Deficiency Syndrome, δηλ. στα ελληνικά : Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας.

2) Πως εμφανίστηκε ο συγκεκριμένος ιός ?

Υπάρχει μία οικογένεια ιών, οι ιοί SIV, που μολύνουν διάφορα είδη πιθήκων. Σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία για το πώς δημιουργήθηκε ο ιός HIV, κάποια στιγμή στο σώμα ενός χιμπαντζή συνδυάστηκαν τουλάχιστον δύο διαφορετικά είδη SIV, με αποτέλεσμα (μέσω μιας πολύπλοκης βιολογικής διεργασίας συνθέσεων και μεταλλάξεων) να προκύψει ένας νέος ιός με μεγάλη γενετική συγγένεια ως προς τον HIV, ο SIVcpz. Κάποια στιγμή ο SIVcpz μόλυνε και ανθρώπους, είτε μέσω τραυματισμού τους κατά τη διάρκεια κυνηγιού των πιθήκων, είτε μέσω της κατανάλωσης ωμών τμημάτων του σώματος των πιθήκων (π.χ. εγκέφαλος, κρέας κλπ). Στο εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος ο ιός αυτός μεταλλάχθηκε εκ νέου, μετατρεπόμενος πλέον σε αυτόν που σήμερα γνωρίζουμε ως HIV.

3) Τι προκαλεί στον ανθρώπινο οργανισμό o HIV ?

Από τη στιγμή που ο ιός HIV θα καταφέρει να εισέλθει στο ανθρώπινο σώμα, διεισδύει στο εσωτερικό ορισμένων κυττάρων του αίματος, και πιο συγκεκριμένα στα CD4 T-λεμφοκύτταρα, που είναι επιφορτισμένα με την άμυνα έναντι απειλών προέλευσης εξωτερικής (π.χ. μικροοργανισμοί) ή εσωτερικής (π.χ. καρκινικοί όγκοι). Επιπλέον, ο ιός HIV ανήκει στην οικογένεια των ρετροϊών, έχει δηλ. την ικανότητα να μετατρέπει κατάλληλα το γενετικό του υλικό, έτσι ώστε αυτό να μπορεί να ενσωματωθεί στο ανθρώπινο DNA. Έτσι, κατορθώνει και εγκαθίσταται μόνιμα στο DNA των CD4 T-λεμφοκυττάρων, πράγμα που σημαίνει ότι : α) όσο θα ζουν τα μολυσμένα κύτταρα, θα φέρουν στο γενετικό τους υλικό τον ιό και θα παράγουν αντίγραφά του, τα οποία στη συνέχεια θα εξέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος, μολύνοντας καινούργια κύτταρα κ.ο.κ. β) στο εσωτερικό των κυττάρων, αφ΄ενός είναι δύσκολο να εντοπιστεί από την άμυνα του ανθρώπινου οργανισμού, αφ΄ετέρου μπορεί να παραμείνει «σε λήθαργο» ακόμη και χρόνια, περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία για «αναζωπύρωση» γ) ακόμα όμως και να εντοπίσει τον ιό ο ανθρώπινος οργανισμός, προκειμένου να τον καταστρέψει, θα πρέπει να σκοτώσει τα δικά του (μολυσμένα) κύτταρα.

Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό και με τη μεγάλη ικανότητα του ιού για μεταλλάξεις (δηλ. συνεχείς αλλαγές στο γενετικό του υλικό), τον καθιστούν έναν αντίπαλο πολύ δύσκολο στην αντιμετώπισή του από τους αμυντικούς μηχανισμούς του ανθρώπινου σώματος.

4) Ποια είναι τα συμπτώματα του AIDS ?

H λοίμωξη από τον ιό HIV χωρίζεται σε τρία κλινικά στάδια :

Α) Οξεία φάση : εμφανίζεται στα 2/3 περίπου των ασθενών (το υπόλοιπο 1/3 θα παραμείνει ασυμπτωματικό), ημέρες ή και εβδομάδες (συνήθως 2 – 4) μετά την είσοδο του ιού στο σώμα. Οι κλινικές εκδηλώσεις και τα συμπτώματα δεν είναι χαρακτηριστικά και απαντώνται και στα πλαίσια πολλών άλλων, πολύ πιο συνηθισμένων και πολύ λιγότερο επικίνδυνων παθήσεων. Μπορεί να περιλαμβάνουν κάποια από τα εξής : πυρετό, απώλεια όρεξης και βάρους, αίσθημα κόπωσης – κακουχία, ναυτία – εμέτους – διάρροιες, πονοκέφαλο – μυαλγίες – αρθραλγίες, φαρυγγίτιδα, πληγές (άτυπα έλκη) στη στοματική κοιλότητα ή τα γεννητικά όργανα, εξανθήματα αλλεργικού τύπου, διόγκωση των λεμφαδένων ή/και του ήπατος και του σπλήνα.

Η οξεία φάση διαρκεί συνήθως 2 – 4 εβδομάδες και χαρακτηρίζεται από υψηλή μολυσματικότητα, δηλ. κατά τη διάρκειά της ο ασθενής μπορεί πιο εύκολα να μεταδώσει τη νόσο, λόγω του μεγάλου αριθμού των ιών που υπάρχουν στο σώμα του.

Β) Λανθάνουσα περίοδος : συνήθως ασυμπτωματική. Μπορεί να διαρκέσει αρκετά χρόνια. Κατά τη διάρκειά της, ο πληθυσμός του ιού (το ιικό φορτίο, όπως λέγεται στην ιατρική ορολογία) μειώνεται, καθώς μειώνονται και οι ρυθμοί αναπαραγωγής του ιού. Ωστόσο, η μετάδοση της νόσου εξακολουθεί να είναι δυνατή. Εάν δεν υπάρξει θεραπευτική παρέμβαση, αργά αλλά σταθερά θα ελαττώνεται ο αριθμός των CD4 T-λεμφοκυττάρων (λόγω καταστροφής τους από την παρουσία του ιού στο εσωτερικό τους), πράγμα που προετοιμάζει το έδαφος για το επόμενο και τελικό στάδιο της νόσου.

Γ) Κλινικό σύνδρομο AIDS : Με τον πληθυσμό των CD4 T-λεμφοκυττάρων να είναι πλέον εξαιρετικά χαμηλός, ο ασθενής είναι επιρρεπής σε ασθένειες ασυνήθιστες για άτομα με φυσιολογικό ανοσοποιητικό σύστημα αλλά και δύσκολες στη θεραπευτική τους αντιμετώπιση, όπως λοιμώξεις (π.χ. πνευμονοκύστη carinii), καρκινικοί όγκοι (π.χ. σάρκωμα Kaposi) κλπ. Και αυτό το στάδιο χαρακτηρίζεται από υψηλή μολυσματικότητα.

Το χρονικό διάστημα από τη στιγμή της μόλυνσης έως και την εμφάνιση του AIDS, ποικίλει από άτομο σε άτομο και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως είναι η κατάσταση της υγείας του ατόμου, η ηλικία, γενετικοί παράγοντες, συμπεριφορές που σχετίζονται με τη διατήρηση της υγείας του και, φυσικά, η λήψη ή όχι θεραπείας. Υπάρχει και ένα ποσοστό περίπου 5% μεταξύ των φορέων του ιού, στους οποίους η άμυνα του οργανισμού τους (με μηχανισμούς οι οποίοι δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητοί) κατορθώνει να περιορίσει τον ιό και να εμποδίσει την εξέλιξη της νόσου, χωρίς κάποια θεραπευτική παρέμβαση.

5) Πως μεταδίδεται ο ιός ?

Για να μεταδοθεί ο ιός, θα πρέπει συγκεκριμένα βιολογικά υγρά του φορέα – «δότη» (που περιέχουν ικανό αριθμό ιών) να έρθουν σε επαφή με την κυκλοφορία του αίματος του «δέκτη».

Τέτοια βιολογικά υγρά είναι :

– αίμα

– σπέρμα

– κολπικές εκκρίσεις

– πρωκτικές εκκρίσεις

– μητρικό γάλα

Προφανώς, εφ΄όσον υπάρξει πρόσμιξη με αίμα, οποιοδήποτε βιολογικό υγρό μπορεί να θεωρηθεί δυνητικά μολυσματικό.

Τρόποι μετάδοσης :

– Σεξουαλική επαφή (κολπική – πρωκτική – στοματική), με κάποιο άτομο – φορέα του ιού HIV, χωρίς τη χρήση προφυλακτικού

– Με την από κοινού χρήση μη αποστειρωμένων, μολυσμένων μέσων (λόγου χάρη συρίγγων ή βελονών), π.χ. χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών, τατουάζ, piercing κλπ.

– Από την HIV θετική μητέρα στο παιδί της κατά τη διάρκεια της κύησης, του τοκετού ή του θηλασμού

– Με τη μετάγγιση μολυσμένου αίματος. Ωστόσο, στις μέρες μας η πιθανότητα αυτή έχει ελαχιστοποιηθεί με το συστηματικό έλεγχο των προς μετάγγιση μονάδων αίματος (και των παραγώγων του)

Ο ιός ΔΕΝ μεταδίδεται μέσω του αέρα ή του νερού ή την απλή δερματική επαφή (εφ΄όσον δεν υπάρχει δερματικό τραύμα). Επομένως, ΔΕΝ μεταδίδεται με :

• Σάλιο, δάκρυα, ιδρώτα, κόπρανα, ούρα
• Αγκαλιά, φιλί, χειραψία, μασάζ
• Το φαγητό
• Κοινή χρήση τουαλέτας ή ντους
• Βήχα, φτέρνισμα
• Γενικά, τη συγκατοίκηση με κάποιον φορέα του ιού
• Κολύμβηση σε πισίνα ή τη θάλασσα

Επίσης, δεν μπορεί να μεταδοθεί από τσίμπημα εντόμου, δεδομένου ότι στο εσωτερικό των εντόμων ο ιός δεν μπορεί ούτε να αναπαραχθεί, ούτε να επιβιώσει.

Έξω από το ανθρώπινο σώμα, ο ιός μπορεί να επιβιώσει μόνο παρουσία αίματος. Συγκεκριμένα, σε θερμοκρασία δωματίου και σε αποξηραμένο αίμα, ο ιός μπορεί να επιβιώσει περίπου για μία εβδομάδα. Ο χρόνος αυτός μπορεί να παραταθεί σε χαμηλότερες θερμοκρασίες (< 4^OC) ή στο εσωτερικό σύριγγας. Υψηλές θερμοκρασίες, όξινο ή αλκαλικό περιβάλλον, όπως και η χρήση κοινών απολυμαντικών μέσων (π.χ. οινόπνευμα, χλωρίνη), δεν ευνοούν την επιβίωση του ιού.

6) Τι πρέπει να κάνω για να προστατευθώ ?

Με βάση τα όσα προαναφέρθηκαν, μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε την πιθανότητα έκθεσής μας στον ιό HIV, τηρώντας απλώς λίγες και εύκολα εφαρμόσιμες οδηγίες :

– Συστηματική χρήση προφυλακτικού σε κάθε είδους σεξουαλική επαφή

– Αποφυγή της από κοινού χρήσης εξαρτημάτων χρήσης ουσιών (π.χ. σύριγγες)

– Τήρηση των κανόνων ατομικής υγιεινής / Αποφυγή της από κοινού χρήσης αντικειμένων που μπορεί να φέρουν αίμα (π.χ. οδοντόβουρτσες, ξυραφάκια)

– Έγκαιρη ανίχνευση και θεραπεία των λοιπών σεξουαλικώς μεταδιδομένων νοσημάτων

– Έγκαιρη / περιοδική εξέταση για την ανίχνευση του HIV – Γνώση του προφίλ HIV

του σεξουαλικού μας συντρόφου.

7) Πώς γίνεται η διάγνωση ?

Η επιβεβαίωση της λοίμωξης από τον ιό HIV γίνεται εργαστηριακά. Συγκεκριμένα, ανιχνεύονται και μετρώνται στο αίμα τα αντισώματα που παράγει ο ανθρώπινος οργανισμός εναντίον του ιού, σε μια προσπάθεια να τον αντιμετωπίσει. Το χρονικό διάστημα από τη στιγμή της μόλυνσης μέχρι τη στιγμή που τα αντισώματα θα είναι ανιχνεύσιμα στο αίμα ονομάζεται «περίοδος παραθύρου» και η διάρκειά του ποικίλλει από άνθρωπο σε άνθρωπο, καθώς εξαρτάται από πολλούς παράγοντες (π.χ. τη γενικότερη κατάσταση της υγείας του ατόμου). Γενικά, προκειμένου να εξασφαλιστεί μία ικανοποιητική αξιοπιστία των εργαστηριακών αποτελεσμάτων, συνιστάται μία πρώτη μέτρηση 6 – 8 εβδομάδες μετά την πιθανή μόλυνση (π.χ. ύποπτη σεξουαλική επαφή), και μία δεύτερη μέτρηση μετά από άλλες 6 – 8 εβδομάδες. Εφ΄όσον ανιχνευθούν αντισώματα στο αίμα κάποιου ατόμου, αυτό σημαίνει ότι το άτομο έχει μολυνθεί και χαρακτηρίζεται πλέον ως «οροθετικό».

8) Υπάρχει θεραπεία ?

Η σύγχρονη Ιατρική διαθέτει πλέον αρκετά όπλα στη φαρέτρα της στη μάχη εναντίον του ιού HIV. Μπορεί ακόμη να μην έχει καταστεί εφικτό να απαλλάξουμε από τον ιό τα ήδη μολυσμένα CD4 T-λεμφοκύτταρα ενός «οροθετικού» (άρα δεν μπορούμε ακόμη να μιλάμε για πλήρη ίαση της νόσου), ωστόσο με τη χορήγηση ενός κατάλληλου συνδυασμού αντιρετροϊκών φαρμάκων, μπορούμε πια να σταματήσουμε εντελώς τη μετάδοση του ιού και σε άλλα λεμφοκύτταρα. Αυτό σημαίνει ότι, εφ΄όσον λαμβάνεται σωστά η θεραπευτική αγωγή, σταματά η εξέλιξη της νόσου (η οποία θεωρείται πλέον χρονία) και καθίσταται ελάχιστα πιθανή η εμφάνιση των κλινικών εκδηλώσεων του AIDS, αλλά και η διασπορά του ιού και σε άλλα άτομα (π.χ. στο σεξουαλικό σύντροφο). Πλέον οι «οροθετικοί» που λαμβάνουν σωστή και έγκαιρη θεραπεία, μπορούν να έχουν άριστη ποιότητα ζωής και μεγάλο προσδόκιμο επιβίωσης.

Σε περίπτωση υψηλής πιθανότητας μόλυνσης από τον ιό, υπάρχει η επιλογή της «προφυλακτικής αγωγής», δηλ. η λήψη θεραπείας καθημερινά για έναν μήνα, ώστε να αποφευχθεί η «εγκατάσταση» του ιού στο σώμα. Προκειμένου η «προφυλακτική αγωγή» να έχει περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας, θα πρέπει να χορηγηθεί εντός 48 – 72 ωρών από την πιθανή έκθεση στον ιό (π.χ. ύποπτη σεξ.επαφή), βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων και θεραπευτικών πρωτοκόλλων.

Συμπερασματικά : παρά τον μεγάλο αριθμό των ανθρώπων που έχουν διαχρονικά μολυνθεί (υπολογίζεται ότι αυτή τη στιγμή περίπου 37 εκ. άτομα παγκοσμίως είναι φορείς, με το 25% να μην το γνωρίζει), είναι πια καιρός ο ιός HIV να πάψει να θεωρείται «κατάρα» ή «μπαμπούλας», να προκαλεί τρόμο και να συνεπάγεται για τους «οροθετικούς» κοινωνικό αποκλεισμό. Είναι πλέον επιστημονικά επιβεβαιωμένο ότι αρκεί η τήρηση απλών και εύκολων κανόνων, έτσι ώστε η πιθανότητα μόλυνσης από τον ιό να είναι απλώς θεωρητική, χωρίς να απαιτείται κανενός είδους απομόνωση (κοινωνική, επαγγελματική ή άλλη) των «οροθετικών». Ακόμη όμως και για τους ίδιους τους «οροθετικούς», οι προοπτικές είναι απολύτως ευοίωνες, με τη νόσο να μην αποτελεί πια «θανατική καταδίκη» αλλά μία χρονία, ελεγχόμενη κατάσταση.